APARATY GĘBOWE OWADÓW

Naukowcy przypuszczają, że na Ziemi żyje ponad milion różnych gatunków zwierząt, z czego około ¾ stanowią owady, będące największą współcześnie żyjącą grupą zwierząt. Każdego roku poznawanych jest od kilkunastu do kilkuset gatunków owadów, jednocześnie każdego dnia wiele gatunków ginie bezpowrotnie, pozostając nigdy nieodkrytymi. Dlatego trudno jest dokładnie oszacować liczbę tych stworzeń, która może być kilkukrotnie większa niż zakładamy. Fauna owadów w Polsce liczy około 30 tys. gatunków. Nazwa gromady owadów Insecta wywodzi się od łacińskiego słowa insectum i oznacza dosłownie nacięty, nasiekany i nawiązuje do wspólnej cechy wszystkich przedstawicieli owadów, czyli niejednorodnej budowy ciała, które jest pocięte na segmenty o różnej liczbie i zgrupowane w trzy części: głowę, tułów i odwłok. W przebiegu procesów ewolucyjnych w wyniku adaptacji owadów do różnych warunków środowiskowych segmenty uległy zróżnicowaniu, zanikowi, hipertrofii lub zlaniu. <

Głowa owadów zbudowana jest z sześciu segmentów: akronalnego, wstawkowego, czułkowego, żuwaczkowego, wargowego i szczękowego. Na głowie znajduje się aparat gębowy będący przekształconymi odnóżami gębowymi, czułki służące do odbierania bodźców dotykowych, węchowych i dźwiękowych oraz para oczu. Narządy gębowe zbudowane są z wargi górnej, wargi dolnej, parzystych żuwaczek i żuchw. Od strony jamy gębowej do wargi górnej przylega nadgębie, a pomiędzy przełykiem i wargą dolną znajduję się podgębie.

Głównym zadaniem aparatu gębowego jest pobieranie pokarmu, dlatego w zależności od jego rodzaju owady wykształciły różnorakie rodzaje narządów gębowych. Wyróżniamy m.in.:

1.  Aparat gębowy gryzący (ortopteroidalny) – podstawowy typ aparatu gębowego owadów, który występuje w rozwoju ontogenetycznym wszystkich gatunków owadów. To z niego wywodzą się inne rodzaje narządów gębowych. Obecny jest u większości współczesnych grup owadów. Przystosowany jest do pobierania pokarmu stałego i "gryzienia". W jego budowie możemy wyróżnić wargę górną, parę żuwaczek, parę żuchw oraz wargę dolną.
2.  Aparat gębowy kłująco – ssący (hempteroidalny) - występuje u owadów należących do rzędu pluskwiaków (Hemiptera) i jest przystosowany do nakłuwania tkanki roślinnej i wysysania jej zawartości. Składa się z wargi górnej (ma kształt wyrostka i jest krótsza od wargi dolnej), żuwaczki obecnej w postaci ostrych, sprężystych szczecinek, wydłużonych, szczeciniastych szczęk posiadających dwie rynienki (dwie szczęki łączą się ze sobą tworząc dwa kanały: górny większy – pokarmowy albo ssący oraz dolny mniejszy – ślinowy) oraz wargi dolnej w postaci mięsistej rynienki.
3.  Aparat gębowy gryząco – liżący (apoidalny) - występuje m.in. u pszczół (Apis), trzmieli (Bombini) i os (Vespula spp.) i jest przystosowany do pobierania pokarmu płynnego np. nektaru kwiatowego. Budową przypomina pierwotny aparat gryzący. Posiada wargi górne zbudowane z chitynowej płytki, żuwaczki w kształcie szabli, szczęki oraz wargę dolną. Żuwaczki służą do budowania i czyszczenia gniazd, zbierania i rozdrabniania pyłku kwiatowego, walki oraz do obrabiania wosku. Szczęki i warga są połączone za pomocą więzadełka i tworzą kompleks wyglądający jak ryjek. Ponadto owady z tego rodzaju aparatem gębowym posiadają długi, owłosiony języczek inaczej zwany trąbką ssącą, służący do wysysania nektaru i pobierania wody.
4.  Aparat tnąco –liżący (tabanoidalny) - występuje u samic niektórych muchówek z rodziny bąkowatych. Służy do do przecinania skóry i spijania krwi.
5.  Aparat liżący (muskoidalny) – jest obecny u wielu muchówek np. muchy domowej i umożliwia pobieranie pokarmu płynnego, półpłynnego i stałego. Składa się z trzech części: miękkiego, błoniastego dzióbka zakończonego otworem gębowym, haustellum oraz tarczy oralnej wyposażonej w sieć kanalików służących do filtrowania pokarmu.
6.  Aparat ssący (lepidopteroidalny) – wyposażone w niego są motyle. Jest silnie zmodyfikowany, aby umożliwić pobieranie pokarmu płynnego w postaci nektaru osadzonego głęboko w kwiatach. Żuwaczki tworzą ssawkę, która w czasie spoczynku jest zwinięta, a w czasie pobierania pokarmu rozwija się. Warga dolna jest szczątkowa, a warga górna przybiera postać małej, półkolistej płytki.

Jak gryzie pluskwa – niechciany towarzych naszych domów?
Pluskwa domowa, znana pod nazwą pościelowej lub łóżkowej to coraz częstszy niechciany lokator w naszych domach. Ten przebiegły przedstawiciel owadów za pokarm obrał sobie ludzką i zwierzęcą krew i w związku z tym wykształcił odpowiedni do tego celu narząd gębowy, który umożliwia mu bezproblemowe wbicie się w ludzką skórę i zasysanie krwi. Pluskwy posiadają aparat gębowy typu kłująco – ssącego (kłujka) przekształcony w toku ewolucji z pierwotnego aparatu gryzącego (taki posiadają np. karaczany również spotykane w naszych domach). Jest dobrze przystosowany do przebijania skóry i pobierania płynnego pokarmu. W czasie spoczynku układa się wzdłuż ciała w zagłębieniu po stronie brzusznej. Ugryzienie przez pluskwę jest zwykle niebolesne, gdyż owad wytwarza substancje o działaniu przeciwkrzepliwym i znieczulającym.

Dojrzałe płciowo pluskwy przed posiłkiem mają od 4,0 do 5,0 mm długości i 3-4 mm szerokości. Po wypiciu krwi ich odwłok wyraźnie pęcznieje i wydłuża się o 2-3 mm w wyniku magazynowania w przewodzie pokarmowym krwi. Ponadto zmianie ulega ich barwa. Osobniki głodne są jasne, żółto-brązowe, a po spożyciu pokarmu ciemnieją, przybierając kolor brązowy. Zazwyczaj pluskwa kłuje kilkakrotnie. Owad kąsa najczęściej w odsłonięte podczas snu części ciała np. ręce, nogi, szyję. Dla ugryzień przez pluskwy charakterystyczne jest występowanie obok siebie ugryzień w liniach po trzy, nazywane z angielskiego breakfast, lunch i dinner (nazwy posiłków). Ilość pobranej przez pluskwę krwi jest duża i może przewyższać ciężar pasożyta. Samica pobiera więcej krwi niż samiec, gdyż potrzebuje je więcej, aby złożyć jaja. Pluskwa na każdym stadium rozwoju wymaga do przeżycia i dalszego przeobrażenia krwi.

Pluskwy nie latają, ale są doskonałymi biegaczami. Potrafią wspinać się po ścianach. W ciągu minuty pluskwa może przemieszczać się na odległość 1 metra. Unikają światła, a ludzi atakują jedynie nocą. Za dnia ukrywają się w różnych zakamarkach np. pod odstającymi tapetami, w meblach, za obrazami, pod listwami podłogowymi. W nocy wychodzą na „polowanie” i rozpraszają się po zapaleniu światła.

Pluskwy najczęściej przynosimy z miejsc, gdzie występuje skupisko ludzi. Możemy je przywlec z hotelu, w którym spaliśmy podczas urlopu, dworca, szpitala i wielu innych lokalizacji. To coraz bardziej narastający problem i mitem jest, że pluskwy biorą się z brudu, gdyż możemy je przywlec nawet do najbardziej sterylnego mieszkania. Pluskwy są dużym problemem w blokowiskach, gdyż mogą przemieszczać się między mieszkaniami poprzez nieszczelną klimatyzację. W sytuacji, kiedy w naszym mieszkaniu lub domu zagoszczą te niechciane pasożyty należy jak najszybciej je zwalczyć. Oprócz nieprzyjemnych pogryzień pluskwa domowa jest podejrzewana o przenoszenie około 40 różnych patogenów. Najlepszym rozwiązaniem jest skorzystanie z usług profesjonalnych firm, które dysponują odpowiednimi środkami zwalczającymi te owady, gdyż w większości przypadków domowe sposoby kończą się fiaskiem. Więcej na temat pluskwy domowej i metod jej zwalczania znajdą Państwo w artykule pod linkiem https://dobrzesprzatamy.pl/baza-wiedzy/3 !